Đình Hữu Bổ Thượng (di tích lịch sử- văn hóa được xếp hạng cấp Quốc gia năm 1993)
Đình Hữu Bổ hay còn gọi là đình Thượng, thuộc thôn Hữu Bổ Thượng, xã Phùng Nguyên, huyện Lâm Thao. Hữu Bổ là vùng đất cổ xưa kia có tên nôm là Kẻ Giỏ, là quê hương của Đinh Công Tuấn - nhân vật lịch sử huyền thoại thời kỳ Thục An Dương Vương (thế kỷ thứ III trước Công nguyên) đã có công giúp vua dẹp giặc Triệu; và có các địa danh: Đồng Giai, Gò Ông Voi, Quán Gái liên quan đến cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40 - 43 SCN).
Đình Hữu Bổ Thượng thờ Xuân Dung công chúa (mẹ nuôi Đinh Công Tuấn). Ngoài ra còn thờ Đinh Công Tuấn và 4 vị tướng của Đinh Công Tuấn là Đinh Công Dụng, Đinh Công Phương, Đinh Công Tuế, Đinh Công Thạch. Đinh Công Tuấn được thờ tại đền Hữu Bổ Hạ.
Đình Hữu Bổ Thượng là một trong những công trình kiến trúc tín ngưỡng có giá trị hàng đầu của tỉnh Phú Thọ. Ngôi đình được xây dựng vào cuối thế kỷ thứ XVII, trùng tu vào giữa thế kỷ XX, quay hướng Đông Bắc, hiện có kiến trúc kiểu chữ Đinh, gồm: Tòa Đại bái 3 gian 2 chái, kết cấu 4 hàng chân cột, 6 cột cái và 8 cột chân, bộ vì nóc theo lối “Thượng giá chiêng - hạ kẻ”; tòa Hậu cung 1 gian 1 chái, tạo thượng cung - khám thờ, bộ vì nóc kiểu “Thượng giá chiêng, chồng rường - hạ bẩy”, phần kết cấu mái hồi được liên kết bằng hệ thống xà đai.
Nghệ thuật trang trí điêu khắc đình Hữu Bổ Thượng mang phong cách thế kỷ XVII thể hiện trên các bộ diềm cửa võng, những mảng chạm rồng, vân mây, hình bát tiên, hình thú trên các phần cấu kiện gỗ của bộ khung tòa Đại đình đều được chạm khắc tỷ mỉ công phu với mô típ chủ đạo là các hình rồng với đề tài: “Rồng ổ”, “Lưỡng long hội ngộ” , “Lưỡng long tranh châu”. Đình Hữu Bổ Thượng còn bảo lưu được số lượng phong phú các bức chạm khắc gỗ cổ tinh vi, tính từ Đại bái vào Hậu cung có 20 bức chạm khắc, trong đó độc đáo nhất là bộ cửa võng và nghi môn gỗ ở tòa Hậu cung với nét chạm khắc thoáng, mềm mại, tinh xảo. Nghi môn gỗ chạm đề tài trang trí nghệ thuật thời Lê như: Cá hóa rồng, rồng yên ngựa, những con thú được cách điệu như rồng bay phượng múa. Bộ cửa võng với phần diềm trang trí cánh sen cửa bức bàn được tạo dáng theo kiểu cửa gai dứa nhiều lớp, đặc biệt là phần dưới cánh cửa gai dứa được chạm hình 4 ông già đóng khố cởi trần đầu chít khăn thủ rìu ngồi uống rượu. Đó là những tác phẩm chạm trổ đặc biệt hiếm có trong các di tích kiến trúc nghệ thuật vùng trung du Bắc Bộ. Sự thành công của nghệ thuật điêu khắc gỗ cổ đình Hữu Bổ Thượng chính là nghệ thuật hiện thực lịch sử đã gắn kết hòa quyện vào nhau tạo nên cái hồn của nghệ thuật đình làng thế kỷ XVII.
Trong đình Hữu Bổ Thượng hiện lưu giữ hệ thống cổ vật, di vật quý giá: Ngọc phả bằng chữ Hán do Đông các đại học sỹ Nguyễn Bính phụng soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572), sao lại năm Vĩnh Hựu thứ 12 (1743); sắc phong, gồm: 6 đạo sắc thế kỷ XVII (Vĩnh Thịnh lục niên - năm 1710, Vĩnh Khánh nhị niên - năm 1730, Cảnh Hưng nguyên niên - năm 1740, Cảnh Hưng nhị thập bát niên - năm 1767, Quang Trung tứ niên - năm 1791 và Cảnh Thịnh tứ niên - năm 1796), 7 đạo sắc thời Nguyễn (Tự Đức thập niên - năm 1857, Tự Đức tam thập tam niên - năm 1880, Minh Mệnh ngũ niên - năm 1824, Thiệu Trị tứ niên - năm 1844, Đồng Khánh nhị niên - năm 1887 và Duy Tân tam niên - năm 1909); kiệu bát cống, kiệu văn và các đồ thờ tự, hoành phi câu đối có niên đại thời Nguyễn.
Đình Hữu Bổ Thượng là một di tích, một bảo tàng cổ vật vô giá với sự bài trí đồ thờ, nội thất thể hiện sự uy nghi, thâm nghiêm nơi thần ngự, cùng với kiến trúc và điêu khắc gỗ cổ dân gian thế kỷ XVII.
Xuân thu nhị kỳ, mỗi năm, đình Hữu Bổ Thượng có các kỳ tiệc lệ: Ngày 10 tháng Giêng là ngày sinh Đức Thánh Tuy Ca, làm lễ tế tại đình, có tục lệ mổ trâu, có năm làm cỗ chay để cúng, trong lễ hội có mời phường Xoan An Thái (Việt Trì) về hát, có các trò chơi dân gian như: Đánh vật, chạy thi, cướp cờ, cờ tướng và hát nhà tơ, hát trống quân; đại tiệc ngày 16 tháng Giêng là ngày Đức Thánh mẫu hóa; ngày 2 tháng Chạp là ngày Thánh hóa có tổ chức tế lễ.
Nguồn sưu tập: Kỷ yếu Di tích lịch sử văn hóa Lễ hội truyền thống tiêu biểu huyện Lâm Thao năm 2019.