Văn hoá Gò Mun là nền văn hoá tiếp nối văn hoá Đồng Đậu, có niên đại cách ngày nay khoảng 2.300 - 3.000 năm TCN. Tỉnh Phú Thọ một lần nữa vinh dự là nơi có di chỉ khảo cổ được phát hiện vào năm 1961 và được đặt tên cho nền văn hoá này: Di chỉ khảo cổ Gò Mun, xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao. Di tích được xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia năm 2008.
(hố khai quật di chỉ Gò Mun- Tứ Xã)
Văn hóa Gò Mun ở Phú Thọ được phân bố chủ yếu ở địa bàn Lâm Thao và Việt Trì với tổng số 12 di tích đã được phát hiện, nghiên cứu, tiêu biểu là di chỉ khảo cổ Gò Mun, đã được khai quật 4 lần vào các năm 1961, 1965, 1969, 1972. Đây là di tích đánh dấu giai đoạn phát triển cực thịnh của văn hóa Gò Mun.
Kết quả nghiên cứu cho thấy, cư dân văn hóa Gò Mun là một thực thể cộng đồng chặt chẽ, đời sống vật chất, tinh thần có chuyển biến rõ rệt so với giai đoạn trước. Họ sống chủ yếu bằng chăn nuôi và trồng trọt, ngoài ra còn săn bắt và khai thác thuỷ sản. Các nghề thủ công như đúc đồng, làm gốm, chế tác đá, dệt vải, đan lát, làm mộc, đan lưới cũng là những hoạt động kinh tế quan trọng. Ngoài các công cụ và vũ khí bằng đồng, cư dân văn hóa Gò Mun đã tạo ra được những đồ trang sức tinh tế như các loại: Khuyên tai bốn mấu, khuyên tai hình gối qua, vật hình “đầu trâu” bằng đá ngọc; đồ gốm nhiều kiểu dáng, trang trí hoa văn phong phú và phức tạp; tượng người, tượng thú sinh động làm bằng đồng, gốm, đá. Hiện vật khảo cổ được tìm được phổ biến là đồ đồng; gồm: Công cụ sản xuất như rìu (hình lưỡi xéo), giáo, mũi tên, lưỡi câu có ngạnh sắc, hái gặt lúa…Đặc biệt tìm thấy một pho tượng đồng hình người ngồi bó gối, đầu thắt khăn thủ rìu, đầu khăn buông xuống một bên tai. Ngoài đồ đồng, vẫn còn tỉ lệ khá lớn đồ đá,nhất là rìu và bôn loại tiết diện tứ giác, có một chiếc rìu có vai. Ngoài ra, còn tìm được đồ trang sức như vòng tay. Đồ gốm, tại đây có khá nhiều những mảnh đồ gốm các loại đồ đựng và để nấu, hoa văn trang trí khá phong phú với 11 loại hình: Hình răng lược, ô vuông, ô trám, đường gẫy khúc, chuỗi, đường vòng cung, đường gạch chéo, hình sống lá, đường chỉ nổi song song, hình chữ S kép, hình răng cưa. Ngoài những đồ gốm để đựng, để nấu còn tìm được suốt xe chỉ, chỉ lưới, viền đạn tròn, tượng hình chim nằm không có chân và một mảnh gốm có hình khắc một con cá, một mô hình bếp nấu. Đồ gốm làm bằng bàn xoay. Đặc biệt còn tìm được những hạt thóc hóa thạch thành than.
Những hiện vật này đã góp phần làm sáng tỏ cuộc sống của cư dân văn hóa Gò Mun, giúp chúng ta thấy được sự phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa, thẩm mỹ của người Việt thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc. Văn hóa Gò Mun là giai đoạn quan trọng trong quá trình phát triển từ văn hóa Phùng Nguyên đến Đông Sơn, tương ứng với thời kỳ Hùng Vương dựng nước../.
Nguồn sưu tập: Kỷ yếu Di tích lịch sử văn hóa Lễ hội truyền thống tiêu biểu huyện Lâm Thao năm 2019.