Chùa Vĩnh Ninh, còn gọi là chùa Cao Mại (tên chữ: Vĩnh Ninh Tự) thuộc thôn Cao Mại, thị trấn Lâm Thao. Chùa Vĩnh Ninh là công trình có kiến trúc tôn giáo thờ Phật theo phái Đại thừa. Chùa được xây dựng vào khoảng thế kỷ XVIII, thời Hậu Lê và đã được nhiều lần trùng tu lớn vào thời Nguyễn.

Tòa Tam bảo chùa Vĩnh Ninh có kết cấu kiểu chữ Khẩu gồm: Tòa Bái đường, tả, hữu hành lang và tòa Chính điện. Tòa Bái đường 7 gian, 4 hàng chân cột, với 24 cột gỗ, bộ khung gỗ có 6 bộ vì chính làm theo kiểu “Thượng giá chiêng - hạ kẻ”. Mái hiên chùa rộng, ba gian giữa làm cửa bức bàn, 4 gian còn lại làm chấn song, bưng ván. Tòa Bái đường nối với tòa Chính điện bởi tả, hữu hành lang chạy song song nhau, mỗi nhà hành lang kết cấu 3 gian, có 3 bộ vì làm kiểu “Thượng chồng rường - hạ bảy”.

Tòa Chính điện 3 gian 2 dĩ, dài 11,50m, rộng 5,50m, 4 hàng chân cột, 4 bộ vì kết cấu “Thượng giá chiêng - hạ kẻ”, hệ mái tòa Chính diện làm theo kiểu “Tiền tam, hậu nhị”.

Nhà Tổ 3 gian làm vuông góc với tòa Tam bảo, là nơi để thờ các sư Tổ đã viên tịch và là chốn nghỉ ngơi.

Chùa Vĩnh Ninh là một công trình kiến trúc cổ bề thế với hệ thống 4 tòa nhà khép kín. Các chi tiết kiến trúc của chùa mang những nét đặc trưng của các ngôi chùa thế kỷ XVIII, đặc biệt là hệ thống tượng thờ phong phú về chất liệu, đẹp về kỹ thuật tạo các tượng tròn và tương đối đầy đủ về hệ thống tượng pháp với tổng số 38 pho tượng Phật, tượng Thánh (trong đó có 9 pho tượng gỗ, 29 pho tượng đất) được bài trí chủ yếu ở Chính điện và Bái đường theo 8 lớp với 34 pho (trong đó lớp phía trong các pho tượng đều được đặt trên các động đắp bằng đất có nghệ thuật cao). Tiêu biểu là các pho tượng: Bát bộ Kim cương, Quan Âm tống tử, Thổ Địa, A Di đà, Văn Thù Bồ tát, Phổ Hiền Bồ tát, Phạm Thiên, Đế thích, Tổ Bồ Đề Đạt Ma và tượng Thích Ca sơ sinh - tòa Cửu Long, bộ tượng Hộ Pháp.

Chùa Vĩnh Ninh còn lưu giữ được những cổ vật quý giá như: Chuông đồng “Vĩnh Ninh tự chung” cao 1,30m, đường kính 0,75m với những họa tiết hoa văn mang phong cách chạm khắc nghệ thuật thế kỷ XVIII. Bia đá “Cao Mại bi” được lập vào năm Bảo Đại tam niên (1928), có nội dung ghi “Biệt xã” nói về việc tách thôn Cao Mại.

Chùa Vĩnh Ninh là một công trình kiến trúc tôn giáo góp phần vào việc tìm hiểu, nghiên cứu về nghệ thuật tạc tượng, nghệ thuật kiến trúc tôn giáo.

Nguồn sưu tập: Kỷ yếu Di tích lịch sử văn hóa Lễ hội truyền thống tiêu biểu huyện Lâm Thao năm 2019.